Opdat zij niet
vergeten worden

ONTSTAAN JOODSE GEMEENSCHAP DEN HAAG

Den Haag had niet één, maar twee Joodse buurten. Er was een grote gemeenschap in het Spui-Haven-gebied (Wagenstraat en Veerkades) [De ‘Buurt’ genoemd] en een tweede (veel kleinere) bij de Nieuwe Uitleg. (Smidswater). In het Nieuwe Uitleg-gebied woonden voornamelijk ‘Portugese Joden’. Deze Joden kwamen aan het eind van de zestiende eeuw naar West-Europa omdat Portugal in 1580 een onderdeel van Spanje werd. De Spanjaarden vervolgden allen die niet Rooms-Katholiek waren of wilden worden. Onder de noemer ‘Portugese Joden’ vallen ook Joden uit Spanje, Turkije en Tessaloniki. Deze ‘Sefardische Joden’ hadden een eigen taal, het Ladino met elementen uit Spaans, Hebreeuws en Arabisch. In Nederland spraken de Portugese Joden Portugees. Na ca. 1670 kwamen ook Joden uit Oost-Europa naar Den Haag. De meesten vestigden zich in de buurt acher het Spui. Men spreekt van de Asjkenazische Joden. Hun taal was voornamelijk het ‘Jiddisch’

EEN VAN DE EERSTE IN DEN HAAG GEREGISTREERDE JODEN

Samuel Pallache (ca. 1550 ~ 1616), een koopman-avonturier uit Marokko, kwam in 1590 met zijn broer naar Nederland, waar hij één van de oprichters van de Amsterdamse Sefardisch Joodse gemeenschap was. Hij reisde vaak op en neer tussen Nederland en Marokko en onderhandelde als afgezant van de Sultan met prins Maurits over samenwerking tussen Marokko en de Staten van Holland tegen Spanje en de Barbarijse piraten. Zelf kreeg hij van de prins een kapersbrief. In 1614 wilde hij een gekaapt Portugees schip naar Holland brengen, maar moest vanwege storm een Engelse haven opzoeken. Daar is hij op verzoek van de Spaanse ambassadeur gevangengezet. Op aandringen van de prins vrijgelaten, ging hij berooid en ziek terug naar Holland, waar hij op 4 januari 1616 stierf. Hij werd als Samuel Pallache op Beth Haim, de Portugese begraafplaats in Ouderkerk aan de Amstel, begraven.

JOODSE BARON MET INVLOED

Don Francisco Lopes Suasso (ca. 1657-1710), Baron d’Avernas le Gras, zoals hij formeel heette, was een invloedrijke Joodse inwoner van Den Haag. Hij was een zoon van een schatrijke bankier die ondanks zijn Joodse afkomst door koning Carlos Segundo van Spanje in de adelstand was verheven. Na zijn vestiging in Den Haag bouwde Don Francisco Lopes Suasso als succesvolle bankier het familiefortuin uit en investeerde het onder meer in de Verenigde Oostindische Compagnie. Hij financierde stadhouder Willem III bij zijn verovering van de Engelse troon en in zijn strijd tegen Lodewijk XIV tijdens de Negenjarige Oorlog (1688-1697). Zijn stadspaleis aan het Korte Voorhout, waar nu het Ministerie van Financiën staat, was van een waarlijk majestueus aanzien.

RELIGIE

De Portugese Joden in Den Haag bouwden hun mooiste synagoge (architecten: Daniël Marot en Felix du Sart) aan de Prinsessegracht. De Hoogduitse Joden kregen in 1723 een synagoge aan de Voldersgracht. Beide gemeenschappen begroeven vanaf 1694 hun doden op de Joodse Begraafplaats achter het Tolhuis aan de Scheveningseweg (thans gelegen tegenover het Vredespaleis).

ONSTAAN BANKIERSHUIS BOAS

Een van de beroemdste Joodse Hagenaars in de achttiende eeuw was de Asjkenazische bankier Tobias Boas (1696-1782), de zoon van een Poolse immigrant. Zijn vader verwierf in 1690 het Haags burgerschap. In 1703 probeert hij toegang te krijgen tot het wijnkopersgilde, maar werd niet toegelaten. Hij legde zich daarna to op de handel in juwelen, goud en textiel. In 1716 gaan vader en zoon Tobias samenwerken met Hendrik van de Casteele. Uit deze samenwerking onstond het bankiershuis Boas. Tobias Boas breidde de handelsactiviteiten uit en slaagde erin met zijn bank international faam te verwerven.

INWIJDING SEFARDISCHE SYNAGOGE

Tegen het einde van de zeventiende eeuw kwamen verschillende rijke Portugese families uit Amsterdam naar Den Haag. Zij behoorden tot de Haagse elite. Toch bleven ze wel een aparte groep door hun Mediterrane uiterlijk en religie. De Portugees Joodse Gemeente kende aan het begin van de zeventiende eeuw verschillende huissynagogen, maar met de groei van de gemeenschap groeide ook de behoefte aan een grotere ‘echte’ synagoge. Er werd besloten tot de bouw van een prestigieuze nieuwe synagoge en deze verrees aan de Prinsessegracht. Deze monumentale synagoge in Lodewijk XIV-stijl werd in 1726 ingewijd. De synagoge bleef tot in de Tweede Wereldoorlog in gebruik door de Joods-Portugese gemeente en is thans ht gebedshuis van de Liberaal-Joodse gemeente

‘GELYKSTAAT DER JODEN’

Veel Joden in Nederland waren gevlucht voor oorlog en vervolging. Na de Portugese Joden kwamen er in de zeventiende eeuw ook veel ‘Hoogduitse’ Joden naar Nederland. Zij hadden een eigen taal, het Jiddisch. Deze taal bevatte elementen uit het Duits, Pools, Russisch en Hebreeuws. Joden mochten geen lid worden van de meeste gilden of publieke ambten bekleden. Aan het eind van de achtiende eeuw, onder invloed van de Verlichtingsidealen, gingen Joodse genootschappen zich inzetten voor emancipatie van de Nederlandse Joden. In 1796 kregen zij dezelfde burgerrechten als de protestante burgers. In de praktijk bleek er nog een lange weg te gaan voordat zij deze rechten konden effectueren.

ONTWIKKELING VAN DE JOODSE GEMEENTE IN DEN HAAG

De negentiende eeuw was een periode met veel nieuwe ontwikkelingen. Dit zie je ook terug in de de veranderingen in Joods Den Haag. Opvallend hierbij was de groei van ‘de Joodse buurt’ achter de Nieuwe Kerk waar veel Hoogduitse Joden zich hadden gevestigd.

OPRICHTING IJZERGIETERIJ EN –PLETTERIJ ENTHOVEN

Lion (Leip of Leo John) Israel Enthoven (1787- 1863) was de zoon van Israel David Enthoven en Gelle Simons. Hij was de vierde zoon uit het gezin van vier zonen en was muziekleraar. Daarnaast handelde hij in metaalwaren, zoals koperen platen. In april 1824 startte Lion tezamen met Eduard Bartolomé Louis Maritz, de zoon van zijn muziekleerling, een fabriek voor het smelten van koper en andere metalen aan de Haagse Trekvaart ter hoogte van het huidige Rijswijkseplein. Het bedrijf floreerde, en was tot 1905 in Den Haag gevestigd.

GROTE SYNAGOGE WAGENSTRAAT

Met de groei van het aantal Joodse inwoners in de buurt achter het Spui, nam ook het Joodse karakter van ‘de Buurt’ toe. De bestaande synagoge aan de Voldersgracht werd te klein en er werd een nieuwe gebouwd: de neo-klassieke Grote Synagoge aan de Wagenstraat.

EERSTE JOODSE MINISTER UIT DE NEDERLANDSE GESCHIEDENIS

Mr. M.H. Godefroi (1813–1882) was een groot rechtsgeleerde, die veel voor het Nederlands staatsbestel heeft betekend. Hij was het eerste Joodse lid van de Tweede Kamer, waarvoor hij vijfmaal werd herkozen. Politiek liberaal, werd hij ook de eerste Joodse minister uit de Nederlandse geschiedenis, aanvankelijk tegen de wil van Koning Willem III. Hij loodste de Wet op de Raad van State door de Kamers en speelde een belangrijke rol in de totstandkoming van het Wetboek van Strafrecht.

EERSTE JOODSE WEESHUIS

In 1850 heerste er in Zuid-Holland een grote cholera-epidemie. Deze sloeg hard toe in ‘de Buurt’ waar de leefomstandigheden slecht waren. Vanuit de Joodse gemeenschap werd daarom geïnvesteerd in sociale instellingen voor deze buurt. Rabbijn Samuel Berenstein (1808-1893), die de Joden liefhebbend ‘Rabbi Beer’ noemden, was een van de initiators voor de oprichting van Het Joodse weeshuis en het Joodse ziekenhuis in Den Haag. Daarnaast was hij betrokken bij de oprichting van de Stichting tot Nut van de Israëlieten in Nederland en de Vereniging voor de Joodsche Letterkunde en Geschiedenis. Samuel Berenstein was een telg uit een beroemd rabbijnengeslacht en gedoodverfd om zijn vader op te volgen als opperrabbijn van Amsterdam, maar hij werd in de hoofdstad als te conservatief beschouwd. In 1848 werd hij benoemd tot opperrabbijn van Den Haag en waarnemend opperrabbijn van Utrecht en Zeeland. Hij ontplooide zich als een groot geleerde, wiens ‘drashot’ (kanselpreken) beroemd waren. Voor zijn grote verdiensten werd hij benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw.

OPRICHTING NEDERLANDSCH CORRESPONDENTIEBUREAU VOOR DAGBLADEN

Weinig families zijn zo aanwezig geweest in de Nederlandse journalistiek als de Joodse familie Belinfante in Den Haag. De familie Belinfante was een bekende sefardische familie in Den Haag met een lange lijn van journalisten. In 1844 begon de samenwerking met de familie Vas Dias, ook een sefardisch journalistengeslacht. In 1869 richtten de twee families in Den Haag het Nederlandsch Correspondentiebureau voor Dagbladen (afgekort tot het Correspondentiebureau) op, waarna zij de parlementaire journalistiek tot ongeveer 1900 domineerden. Als in 1934 het ANP wordt opgericht kan het Correspondentiebureau hier niet tegenop en sluit haar deuren Mr. Johan Jacob Belinfante (1874-1947), was de laatste directeur van het Correspondentiebureau en de eerste directeur van het ANP in Den Haag.

TWINTIGSTE EEUW

In de twintigste eeuw ontstond in Den Haag een bloeiend Joods verenigingsleven. Er kwamen onder andere een Joodse voetbalclub, gymnastiekvereniging en zangkoren. De opkomst van verenigingen was een reactie op de ontkerkelijking. De Haagse Joden verspreidden zich over de stad en een steeds grotere groep keerde het geloof in meer of mindere mate de rug toe. Ook was er economisch groei en kwamen er steeds meer Joodse ondernemingen. Winkels met Joodse eigenaren waren na 1920 niet alleen in de Joodse Buurt maar overal in het centrum van Den Haag en ook daarbuiten te vinden. Grootwinkelbedrijven als De Bijenkorf, HEMA, Maison de Bonneterie en ETAM de modezaak, hadden Joodse eigenaren.

OPRICHTING HAAGSE VOETBALVERENIGING ‘DE OOIEVAARS’

Aanvankelijk heette de club ‘Vitesse’ maar de Haagsche Voetbalbond en de Nederlandse Voetbalbond waren het hier niet mee eens. Dus werd de naam omgedoopt tot ‘de Ooievaars’. In 1941 werd de club op last van de Duitse bezetter opgeheven. Van de negen elftallen waren na de oorlog nog maar vier leden over. Toch werd besloten tot heroprichting van de club in 1945 en verder te gaan als een gemengde vereniging. De club is in 1986 opgeheven.

OPENING NIEUWE WINKEL MAISON DE BONNETERIE

De Bonneterie heeft zijn oorsprong in Amsterdam, maar in 1895 opende het echtpaar Cohen-Wittgenstein in de Gravenstraat 4 een Haagse filiaal van Maison de Bonneterie. In 1909 wordt gestart met de nieuwbouw op de plaats van het oude modewarenhuis aan de Gravenstraat. Op vrijdag 14 maart 1913 vond de heropening van het chique warenhuis plaats.

EERSTE WERELDOORLOG

Hoewel Nederland neutraal was en het leven doorging tijdens de Eerste Wereldoorlog, was die oorlog wel aanwezig in het dagelijks leven. In augustus kwam er na de Duitse inval in België een groep Joodse Belgen naar Nederland. Leden van het NIG (Nederlands Israëlitische Gemeente) in Den Haag zorgden voor de eerste opvang. Er werd een speciaal vluchtelingencomité opgericht. Het Haagsch Comité voor Joodsche Vluchtelingen onder voorzitterschap van Eduard Kann. Na de oorlog keerden de meeste vluchtelingen terug, maar velen maakten ook gebruik van de mogelijkheid het Nederlanderschap aan te vragen.

OPENING NIEUWE PAPIERFABRIEK ESVEHA

NV Esveha is een oud Joods familiebedrijf met een lange historie in Den Haag. De naam verwijst naar de oprichter Ph. Simons die in 1878 een kartonnagefabriekje begon aan de Stille Veerkade in Den Haag. Al vanaf het moment van oprichting groeide het bedrijf voortdurend en was uitbreiding nodig. Om het ruimteprobleem echt op te lossen werd besloten tot het bouwen van een nieuwe fabriek buiten het centrum van Den Haag. Aan de toen nog Rijswijkseweg werd land aangekocht en gestart met nieuwbouw. Ondanks de oorlog ging de bouw voorspoedig en op 1 juli 1916 vond de officiële opening plaats van papierhandel en kantoorartikelen NV Esveha.

OPRICHTING LOET C. BARNSTIJN STANDAARD FILMS

Loet C. Barnstijn was de zoon van Hertog Izak Cohen en Eva Barnstijn. Hij groeide op in Enschede en vertrok op zijn 24ste naar Den Haag. Hij vond een baan in de textielbranche en werkte zich op van bediende tot koopman. Met de oprichting van Standaard Films en in 1925 de Loet C. Barnstijn Filmproductie, legde hij de basis voor de eerste in het Nederlands opgenomen geluidsfilm: in 1931 kwam Barnstijn met: Zijn Belooning, drie jaar later was hij medefinancier van De Jantjes. Over Joods Amsterdam maakte hij in 1932 een film. Fragmenten uit deze film werden in 1941 door bezetter misbruikt in de Nederlandse versie van de antisemitische film De Eeuwige Jood. Loet Barnstijn had een groot studiogebouw in park Oosterbeek op de grens van Den Haag en Wassenaar, dat Filmstad werd genoemd. In de meidagen van 1940 werd het door de overheid gevorderd om er Duitse krijgsgevangenen en landverraders vast te zetten.

RABBIJN ISAAC MAARSEN BENOEMD TOT OPPERRABBIJN VAN DEN HAAG

Isaac Maarsen werd op 27 februari 1892 in Amsterdam geboren. Hij was al zes jaar werkzaam als rabbijn in Amsterdam toen hij op 33-jarige leeftijd werd benoemd tot opperrabbijn van Den Haag. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd zijn belangrijkste taak de zorg voor de Haagse Joden. Ook nadat de Duitse bezetter de Haagse Joden dwong te vertrekken naar Amsterdam, Westerbork, of naar werkkampen buiten Nederland, bleef hij zich inzetten voor zijn gemeente. Op 21 april 1943 is hij met zijn hele gezin gedeporteerd en drie maanden later zijn alle gezinsleden in Sobibor vermoord.

NIEUWE SYNAGOGE IN SCHEVENINGEN EN IN HET BEZUIDENHOUT

Sinds het begin van de twintigste eeuw had ook Scheveningen een bloeiende Joodse gemeenschap. In 1926 werd een synagoge aan de Harstenhoekweg in gebruik genomen. In het Bezuidenhout kwam een synagoge aan de Carpentierstraat.

OP DE VLUCHT VOOR DE NAZITERREUR

Vanaf het moment dat Hitler rijkskanselier wordt in Duitsland kwam er een de stroom Joodse vluchtelingen uit Duitsland. De gemeente Den Haag bracht de vluchtelingen onder op Landgoed Ockenburgh.

KRISTALLNACHT: JOODSE KINDEREN OPGEVANGEN IN DEN HAAG

In 1938 besloot de Nederlandse overheid dat alle Joodse vluchtelingen ‘ongewenste vreemdelingen zijn’ voor wie geen plaats was in Nederland. Na de Kristallnacht van 9 op 10 november 1938 liet Nederland toch 9000 Joden die in levensgevaar verkeerden uit Duitsland toe. De voorwaarde was wel dat ze in eigen Joodse gemeenschap moesten worden opgevangen. worden. In Den Haag werden 200 kinderen tijdelijk opgevangen in Joodse weeshuizen, bij families en opvangtehuizen.

TWEEDE WERELDOORLOG

Bij het begin van de oorlog, in 1940, telde de Joodse Gemeenschap in Den Haag ongeveer 17.000 Joden. Ongeveer 12.000 Haagse Joden zijn in concentratiekampen vermoord. Ongeveer 2.000 Joden uit de kampen en de onderduik keerden terug naar Den Haag. Daarnaast waren er ongeveer 1.000 gemengd gehuwden en een aantal ‘ontsterde’ Joden die de oorlog hebben overleefd. De schatting is dat ca. 2000 mensen niet naar Den Haag terugkeerden, maar zich elders in Nederland of in het buitenland vestigden, of zich nooit meer als Jood ergens wilden laten registreren.

BEGIN ANTI-JOODSE MAATREGELEN IN NEDERLAND

Alle Anti-Joodse maatregelen die de Duitse bezetter nam hadden als doel Joden te isoleren en te registreren. Stap voor stap vervreemde de Joodse bevolking van de rest van de samenleving en zonder al te veel protest van de Nederlandse samenleving.

Zie het complete overzicht

ANJERDAG, EN DE EERSTE ANTI-JOODSE MAATREGEL IN DEN HAAG

Op 29 juni 1940 (de verjaardag van prins Bernhard) lieten de Hagenaars spontaan hun afkeer jegens de bezetter zien. Deze dag gaat de geschiedenis in als Anjerdag. De Duitsers namen naar aanleiding van de Anjerdag ook hun eerste anti-Joodse maatregel in Nederland: de verwijdering van Joden uit de gemeentelijke luchtbeschermingsdienst. Dit was een van de eerste van vele maatregelen die moesten leiden tot registratie en isolatie van de Nederlandse Joden.

BRANDSTICHTING GROTE SYNAGOGE

Op zondagavond 20 april, brak rond elf uur brand uit in de Grote Synagoge. Op vier verschillende plaatsen had het vuur in de synagoge gewoed. De vlammen hadden een aantal houten zitbanken verwoest. De Heilige Arke was met petroleum overgoten en eveneens in brand gestoken. Ook Torarollen, zilverwerk en het geborduurde voorhangsel gingen bij de brand verloren.

JODENSTER VERPLICHT

Op 2 mei 1942 vervaardigt de Duitse bezetter de verordening uit waarbij het dragen van de Jodenster verplicht werd gesteld. De zogenaamde Jodenster is een gele lap met daarop gedrukt een zespuntige ster. In de ster staat in zwart het woord Jood. De Jodenster moest altijd zichtbaar en in het openbaar gedragen worden. Alle textiel was ‘op de bon’ en voor de Davidster moest behalve de prijs van vier cent een textielbon worden ingeleverd.

BEPERKTE WINKELTIJDEN IN DEN HAAG

Een groot aantal straten in Den Haag en Scheveningen werd voor Joden verboden. Joden mochten slechts winkelen tussen drie en vijf uur ’s middags.

DEPORTATIES HAAGSE JODEN

In augustus 1942 begonnen de deportaties. Aanvankelijk was de Academie voor Beeldende Kunsten aan de Prinsessegracht de verzamelplaats voor Haagse Joden die op transport werden gesteld. Kort daarna diende het Joodsch Tehuis aan de Paviljoensgracht 27a – voor de Tweede Wereldoorlog een Joods cultureel centrum – als startpunt van de deportaties. Een gedenksteen in de gevel van de Paviljoensgracht herinnert daar nog aan. De massale deportaties gingen door tot 30 september 1943, toen het overgrote deel van de Haagse Joden was weggevoerd. De Joden die toen nog in Den Haag woonden, waren gemengd-gehuwd of ondergedoken in de stad.

TRANSPORT VANAF STATION STAATSSPOOR (THANS CENTRAAL STATION)

4000 Haagse Joden moesten zich op 18 augustus 1942 melden bij Station Staatsspoor om weggevoerd te worden. Zij waren de eersten van de circa 14.000 Joodse Hagenaars die via Kamp Westerbork uiteindelijk in de concentratiekampen terecht zouden komen. Omdat op deze oproep niet veel Joden reageerden, ging de Haagse politie Joodse inwoners van Den Haag zelf ophalen. De treinen vertrokken ’s nachts vanaf vanaf het Station Staatsspoor.

JOODSE LEERLINGEN MOGEN NIET MEER NAAR GEWONE SCHOLEN

Bij besluit van 25 augustus 1941 bepaalde de Duitse bezetter dat Joodse leerlingen met ingang van 1 september 1941 niet meer naar ‘gewone’ scholen mochten gaan. Voor Den Haag betekende dit dat de gemeente voor hen afzonderlijke scholen moest oprichten. Jonge joodse kinderen mochten alleen nog maar naar de schoolgebouwen aan de Bezemstraat 1-3 of de Duinstraat 10. Vanaf 1 december 1942 moesten alle lagere schoolkinderen naar de Bezemstraat.

ZITVERBOD OPENBARE BANKEN

In Den Haag mochten Joden niet meer op openbare banken zitten.

JODEN MOGEN NIET MEER IN DEN HAAG WONEN

De Duitse bezetter bepaalde dat er geen Joden meer in Den Haag mochten wonen. De meeste Joden waren in 1943 al gedeporteerd. Joden die toen nog niet waren weggevoerd probeerden onder te duiken.

NAOORLOGSE PERIODE

Bij de aanvang van de Tweede Wereldoorlog woonden er ongeveer 17.000 Joden in Den Haag. Na de oorlog keerden er circa 2.000 terug naar de residentie. Het oppakken van het normale leven ging moeizaam en er was niet echt sprake van hulp en begrip voor de teruggekeerde oorlogsslachtoffers. Vele oorlogsslachtoffers hadden geen huis meer. Tijdens de oorlog waren hun huizen in beslag genomen. Het terugkrijgen van hun onroerende eigendommen bleek moeizaam.

NOODTEHUIS PRINS MAURITSLAAN GEOPEND

Voor de opvang van terugkerende oorlogsslachtoffers waren er overal in Den Haag noodtehuizen ingericht. Vanwege de verzorging van koosjere maaltijden voor Joden, kwam aan de Prins Mauritslaan 94 een speciaal noodtehuis voor Joden. Op 1 september 1945 opende de Gemeentelijke dienst Noodtehuizen Gemeente Den Haag het gebouw. Tot de andere taken van de dienst behoorde ook de zorg voor repatrianten. De dienst organiseerde de terugkeer, deed medische controles, deed politieke controles en registreerde repatrianten.

S.V.H. WEER OPGEBOUWD

Papierfabriek ESVEHA aan de Rijswijkseweg werd weer opgebouwd. Na de oorlog keerde directeur Jo Hartog, die naar Suriname was gevlucht, terug en benoemde zijn broer Philip Hartog tot de directie van de fabriek. Philip zou de firma opnieuw opbouwen. In 1952 trad Izak Zadoks toe tot de directie. In 1959 werd hij algemeen directeur.

HEROPRICHTING GAZAN CONFECTIEFABRIEK

In 1880 begon de Joodse koopman Joseph Gazan (Amsterdam, 27 november 1851 – Amsterdam, 3 november 1925) aan de Amsterdamse Zeedijk 46 een kledingzaak onder de naam ‘Gazan’. In 1934 besloot de directie om van Amsterdam naar Den Haag te verhuizen. De toenmalige directeuren waren Hijman en Louis de Wind en Isaac van Weezel. Van de familie Gazan overleefde alleen Selina de Wind-Gazan en Louis de Wind de oorlog.

Salomon Gazan, de zoon van de oprichter van het Gazanbedrijf, werd in 1943 in Sobibor vermoord. Dochters Anna en Betsy zijn in 1944 omgebracht in Auschwitz. Ook kleinkinderen en achterkleinkinderen van Joseph en Eva Gazan-Arends zijn in Auschwitz of Sobibor vermoord. Hijman en Selina de Wind-Gazan overleefden de oorlog in de Verenigde Staten.

Na de bevrijding keerde Louis de Wind, kleinzoon van Joseph Gazan, terug in de fabriek. In november 1955 vierde Louis zijn 25-jarig jubileum als directeur. In 1976 nam het textielconcern Zeeman Gazan over.

IZAK ZADOKS WORDT VOORZITTER VAN HET BESTUUR VAN DE NEDERLANDS ISRAËLITISCHE GEMEENTE (NIG)

Er zijn niet veel Haagse Joden die de oorlog overleefd hebben. Na de oorlog startte het Joods leven in Den Haag moeizaam op. Zo ook de Nederlands Israëlitische Gemeente Den Haag (NIG Den Haag). Izak Zadoks was van 1946 tot aan zijn emigratie naar Israël in 1978 voorzitter van het bestuur van de Nederlands Israëlitische Gemeente van Den Haag. Onder zijn bestuur werd de Grote Synagoge aan de Gemeente Den Haag verkocht, die het vervolgens doorverkocht. Thans is er de Al Aksa moskee gevestigd.

HEROPRICHTING LIBERAAL JOODSE GEMEENTE

Pas in de jaren vijftig was er een kleine groep mensen die de kracht had om de Liberaal Joodse Gemeente Den Haag nieuw leven in te blazen. In 1958 werd de Liberaal Joodse Gemeente (L.J.G.) opnieuw opgericht. Mr. R.A. (Bob) Levisson speelde hierbij een belangrijke rol. Onder andere door zijn toedoen kon de oude Portugese synagoge voor de L.J.G. worden aangekocht en gerestaureerd.

ONTHULLING AMALEK MONUMENT

Het Amalekmonument met de grote Davidster aan de Gedempte Gracht in Den Haag is opgericht ter nagedachtenis aan de Haagse Joden die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de bezetter zijn gedeporteerd en omgebracht. Het monument is onthuld door opperrabbijn S. Beëri met Burgemeester me. H.A.M.T. Kolfschoten. De plaquette is aangebracht op de gevel van het gebouw van de Stichting Levi Lassen. De oprichting van het gedenkteken was een initiatief van de Stichting Levi Lassen.

EERSTE DIENST IN VOORMALIGE PORTUGESE SYNAGOGE

De eerste dienst in de voormalige Portugese synagoge vond plaats op 15 september 1968. De Amsterdamse liberale rabbijn dr. Jacob Soetendorp installeerde zijn zoon Awraham Soetendorp als (eerste) rabbijn van de Liberaal-Joodse Gemeente Den Haag. Vanaf 3 september 1976 is de voormalige Portugese synagoge in permanent gebruik als gebedshuis voor de Liberaal Joodse Gemeente.

OPENING SYNAGOGE VAN DE NIG AAN DE CORNELIS HOUTMANSTRAAT

De synagoge staat sinds 1986 in de Cornelis Houtmanstraat in het Bezuidenhout. Tussen de twee wereldoorlogen in konden Joden terecht in verschillende synagogen in de stad. Maar vele Haagse synagogen zijn in de Tweede Wereldoorlog geplunderd en zwaar beschadigd. Na de oorlog werden niet alle synagogen opnieuw in gebruik genomen; de synagoge van de NIG (Nederlands Israëlietische Gemeente te ‘s-Gravenhage) is wel hersteld, maar was veel te groot geworden voor de nu kleine Asjeknazisch-Joodse Gemeente. In juni 1986 startte dr. A. Baumgarten, voorzitter van de kerkraad van de NIG, de bouw van een nieuwe synagoge. Op 30 september 1986 was de officiële inwijding in aanwezigheid van koningin Beatrix.

ONTHULLING JOODS KINDERMONUMENT

In 1999 is de naam Bezemstraat gewijzigd in Rabbijn Maarsenplein, ter nagedachtenis aan rabbijn Isaac Maarsen, de Joodse opperrabbijn van Den Haag in de Tweede Wereldoorlog. In 2006 is ter nagedachtenis aan de omgekomen Joodse, Roma en Sinti kinderen in Den Haag het Joods Kindermonument opgericht op de speelplaats van de voormalige Joodse lagere school aan de Bezemstraat. Een monument met alle namen van de vermoorde Joodse, en Roma en Sinti kinderen uit Den Haag staat in het Museon.

ONTHULLING JOODS MONUMENT DEN HAAG

Op 28 januari 2018 werd het Joods Monument Den Haag, op het Rabbijn Maarsenplein onthult door burgemeester Ms. Pauline Krikke. Dit monument ontworpen en gerealiseerd door de kunstenaar Anat Ratzabi, incorpereert het Amalek monument van kunstenaar Dick Stins 1967, dat voorheen gesitueerd was op de Gedempte gracht. Het indrukwekkende monument laat een muur zien met een deur op een kier, waar licht doorheen schijnt. Bij nadere inspectie is er geen opening. De deurnaar een toekomst die er had kunnen zijn, maar er niet mocht zijn. Het monument herinnert niet alleen aan de duizenden vermoorden Joden, maar ook ‘De Buurt’, het Joodse gebied, dat voor bijne vier eeuwen floreerde rondom dit plein. De keynote spreker tijdens de onthulling was Dr. Ernst Hirsch Ballin, zijn indrukwekkende toespraak kan hier worden gelezen.